Deel 6 Woestijnen (I)

Bedankt voor jullie reacties.

Tazanakht is het centrum van de tapijtweverijen. Ze hangen er te kust en te keur. We lopen er bij een naar binnen met het voornemen om niets te kopen. We worden direct aangeklampt door een Europees uitziende man, maar die desgevraagd toch een Berber blijkt te zijn. Hij is heel aardig tegen ons en biedt ons een kop thee aan. Ondertussen is een vrouw gestart met weven. De man, die ook een beetje Engels spreekt, legt uit wat de beginsteken zijn. Marjo noemt het direct schering en inslag een typisch Nederlands spreekwoord waarvan we direct begrijpen wat er wordt bedoeld, maar dat het deze achtergrond heeft is niet bij iedereen (ook niet bij mij, wel bij Marjo dus) bekend. Gelukkig is er nog een ander echtpaar dat interesse in een aankoop toont zodat wij gemakkelijk afscheid kunnen nemen.

We passeren Quarzazate, een relatief mondain stadje met grote monumentale gebouwen en een filmscene. Vanwege de gelijkenis met parken in Arizona zijn hier verschillende films opgenomen.

Dan moeten we flink doorrijden om op tijd voor de fiets/taxirit van deze middag te zijn. De fietsrit gaat door een oase die ligt aan Oued (rivier) El Hajaj een zijrivier van de Dadès. Er staan keurige mountainbikes (Cannondale) voor ons klaar, een aantal mensen geeft de voorkeur aan hun eigen fiets (met ondersteuning). Er zijn 2 gidsen. Voor de mensen die niet willen fietsen, rijdt er een busje mee. Marjo is eigenlijk tegen haar wil een van de inzittenden, maar het is lastig vooraf een inschatting te maken van het terrein. We fietsen over leuke paden met veel dadelpalmen, olijfbomen en kasbahs. Af en toe stoppen we er bij een en vertelt de gids er wat over. Het zijn bijna allemaal ruïnes. Soms woonde er een gemeenschap van wel 50 mensen die heel tolerant met elkaar omgingen. Langs de route worden verschillende groenten verbouwd. Uiteindelijk komen we in een piepklein plaatsje waar een pottenbakker is gevestigd. Hier komen de taxigroep en de fietsgroep weer samen. Hier krijgen we een demonstratie van het hele proces. Eerst wordt de verzamelde aarde fijngestamd met een dikke paal. Dan wordt het materiaal gezeefd. Met een beetje water wordt de klei in de juiste substantie gebracht die goed kneedbaar is. Via een draaiplateau wordt er een soort vaasje van gemaakt. Na een paar uur in de zon, later in de schaduw en vervolgens weer in de zon gaat het de oven in. Een van de groepsleden maakt zelf met wat hulp ook een figuur.

De volgende dag rijden we de Route des Kasbahs. Letterlijk vertaald is dit volgens Wikipedia een bouwwerk. We hebben al allerlei kasbahs genoemd en beschreven gezien. Hier blijkt het een aaneengesloten reeks van veelal traditionele gebouwen te zijn. Het gaat echt om tientallen kilometers. Weer iets heel nieuws en vooral bijzonder zo in de woestijn.

In El Kela des Mgouna, een druk en bedrijvig centrum, stappen we uit om de sfeer wat dieper te proeven. Langs de straat is zo hier en daar een kleurrijke muurschildering te zien. Ook hier weer een enorme verscheidenheid aan piepkleine winkeltjes. Dat blijft zo fascinerend voor ons westerlingen. De route is eigenlijk een “Rozenstraat”. Overal worden er rozenproducten, zoals reukwater, zeep en crèmes aangeboden. Waar de rozen worden gekweekt wordt niet erg duidelijk. Ook in het dal van de Dadès rivier is de bebouwing aaneengesloten. Op de camping worden we op een allervriendelijkste manier welkom geheten. Er wordt zelfs een tapijt voor de ingang van de camper gelegd. Dat hebben we echt nog nooit meegemaakt!

’s Middags gaan we zelf nog even aan de wandel. We lopen langs een ingenieus stelsel van irrigatie. Hier wordt op dit moment in hoofdzaak graan en mais verbouwd op een kleinschalige wijze. In de zomer is het in hoofdzaak groenten wat de klok slaat. Twee teelten per jaar kan dus goed op 1600 m hoogte.

We passeren tijdens de wandeling een kleine moskee. Ik zou eigenlijk wel eens binnen willen kijken.

Als ik het aan 3 voor het gebouw zittende mensen in het Frans vraag overleggen ze even. Aarzelend krijg ik toestemming. Eigenlijk is het interieur best fraai met een hoge beschilderde lambrisering langs wanden en op de kolommen en kleurrijk tapijt op de vloer met allerlei tekens. De kansel komt wat wankel over.

Als we in de camper terug zijn begint het serieus te regenen. Het zou flink doorgaan tot na middernacht.Dat is voor het eerst sinds 19 januari. De mensen zijn er erg blij mee en wij voor hen natuurlijk.

Wat verder opvalt, niet alleen hier, is deze wijze van woningbouw. Mensen bouwen vaak zelf een huis. Op de hoeken en zo’n elk 3 meter wordt een kolom gestort met 4 staafjes betonstaal. Tussen de kolommen worden een soort B2 blokken gemetseld. Ook wordt vooral hier gewerkt met klei dat is vermengd met stro dat krachtig wordt samengeperst. Hierop wordt dan weer verder gebouwd met blokken. De draagkracht van de klei lijkt dus erg groot te zijn? Vaak duurt het hele proces erg lang omdat er steeds weer gespaard moet worden om verder te kunnen. Daarover vertelt Daoud ons meer. De mensen hier kunnen geen hypotheek krijgen omdat ze geen vast inkomen hebben. Ze lenen dus beetje bij beetje bij familie en proberen op die manier geleidelijk de bouw af te financieren. Belasting betalen deze mensen niet omdat ze weinig bezittingen hebben en er ook veel ruilhandel is.

Nog even over de Berbers. Ik merk allerlei symbolen op de muur en vraag Daoud om uitleg. Het is best complex. Er zijn 3 verschillende groepen Berbers elk met zijn eigen tekens (het lijkt een beetje op Griekse tekens maar is het niet). Vrouwen hebben vaak een tattoo van zo’n afbeelding. De afkomst speelt ook een rol. Wij kunnen er ons bijna geen voorstelling van maken.

’s Avonds wordt duidelijk dat er weer een koppel naar huis moet vanwege ernstige ziekte van een moeder. Dat is al het 3^e koppel dat moet afhaken. Heel triest.

Tinghir is een grote relatief welwarende stad, er wordt heel veel gebouwd. Er is niet veel bijzonders, maar er staat wel een grote mooie moskee met hoge minaret. Ja hier wordt steeds veel aandacht aan besteed. Zelfs in de arme steden is de moskee vaak een mooi gebouw.

De kleine camping voor de Todrakloof heet Garden of Eden. Nou deze doet haar naam eer aan. We staan helemaal tussen de dadelpalmen. We zijn er bijtijds dus pakt Marjo de was weer aan. Jammer dat de centrifuge alleen op laag toeren werkt en dus veel te nat uit de machine komt.

Met 7 mensen maken we rond 16 u een wandeling door de grote achtergelegen tuin. 2 12-jarige jongens leiden ons trots rond. De tuin is een combinatie van dadelpalmen, tuintjes waarin allerlei producten worden geweekt bevloeid door een complex systeem van irrigatiekanaaltje met snelstromend water. Op kruispunten kan het water worden geregeld met een paar stenen of een stuk plastic. Het is ook hier echt een garden of Eden in de woestijn. Het is een leuke wandeling van zo’n 3,5 km. De jongens krijgen een paar dirham en staan er glimmend bij.

We verlaten de mooie camping. Al snel komt de eerste Todrakloof in beeld. De weg versmalt zich tot amper 10 m. De wanden stijgen 300 m loodrecht op vanuit het dal, heel imponerend. In de nissen zien we wat commerciële activiteiten. Dat doet dan weer een beetje afbreuk aan de schoonheid. We parkeren de camper en lopen een stukje door het smalle gedeelte. Bijna tegelijk zien we diverse bergbeklimmers een loodrechte, plaatselijk zelfs overhangende wand, beklimmen, uitdagend hoor.

We klimmen met de camper naar 2 000 m en passeren een in aanbouw zijnde stuwdam nabij Tamtattouche. Je vraagt je wel af “wat moet je hiermee zonder water?”. Hopelijk wordt het weer beter. We passeren diverse dorpjes. De meest kinderen wuiven ons nog steeds toe, maar de ondertoon is anders. Andere houden hun hand op maken een misprijzend gebaar.

De schoonheid van deze bergketen is eigenlijk niet in woorden te vatten. Veel gelaagde wanden, soms een solitaire berg met een fraaie kraag, weinig begroeiing in het algemeen. Maar dan zie je bovenaan ineens een eenzame boom staan. Bij Imiter en even voorbij Ammelago rijden we weer langs loodsteile bergwanden. Misschien zijn deze wel mooier omdat ze maagdelijker zijn? De wegen zijn van redelijk goede kwaliteit, alleen bij de talloze kruisingen met (nu) droge beken is het oppassen geblazen en aan te bevelen er stapvoets doorheen te rijden. Dan komen we op een aardig plateau in the middle of nowhere. Hier slaan we vanavond tussen de bergen in de woestijn ons kamp op.

’s Avonds gaan we op initiatief van Marjo naar de sterren kijken. We denken op een donkere plek te zitten. In principe is dat ook zo. Maar we zien de Melkweg niet zoals we dat eerder zagen in Dead Valley. Toch is het wel bijzonder om zo in donker met elkaar te zitten. Een ander verschil is wel dat we in DV allemaal stil waren. Dat is voor deze groep een brug te ver, een beetje teleurstellend. Maar niet alles kan een succes worden.

Zoals je kunt lezen vermaken wij ons nog steeds prima (in goede gezondheid).

Iedere dag leren we weer in dit fascinerende land.

Hartelijke groet van Marjo en Wim.